SEBEPSİZ ZENGİNLEŞME

Haklı bir sebep olmaksızın, bir başkasının mal varlığından veya emeginden zenginleşen, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür. Sebepsiz zenginleşmeden söz edebilmek icin bir malvarlığı  degerinin, mesela mülkiyet hakkının karşı tarafın malvarlığına geçmesi gerekir. Sebepsiz

zenginleşme davası kişisel nitelik taşıdığı için ancak sebepsiz zenginleşene ve onun külli  haleflerine karşı dava açılabilecek olup üçüncü kişilere karşı dava açılamaz. Açılacak olan dava da eda davasıdır. İstihkak davası ile yarışamaz. Ancak haksız fiilden doğan tazminat alacağı  ile yarışabilir. Yani davacı taraf davasını isterse haksiz fiil nedeniyle tazminat davası olarak isterse de sebepsiz zenginleşme davası açarak da zararın tazmin etme yoluna gidebilir.

Sebepsiz zenginleşme dava şartları, bir malvarlığının zenginleşmesi, başka bir malvarlığının fakirleşmesi zenginleşme ile fakirleşme arasında bir illiyet bağının olmaması, haklı bir sebebin bulunmaması aranır. Mülkiyet hakkının karşı tarafa geçmediği hallerse sebepsiz zenginleşme davası açılamaz. Bu hallerde istihkak davası açılabilir. Bu olayda istihkak davası ile sebepsiz zenginleşme davası yarışamaz.

Kanun koyucu zamanaşımına  uğramış  bir borcun ödemesini, ahlaki bir görevin yerine getirilmesini amacıyla yapılan ödemeleri, hukuka ve ahlaka aykırı bir amaca kavuşmak için yapılan ödemeleri de sebepsiz zenginleşme saymamıştır.

İyi niyetle zenginlesenin iade borcun kapsamı, sebepsiz zenginleşen iade yükümlülüğü olduğunu bilmiyorsa ve bilmesi de gerekmiyorsa iyi niyetlidir.  Asıl olan iyi niyetin varlığıdır. Zenginleşenin iyi niyetli olmadığının ispat yükü iade alacaklısına aittir.Ne var ki , olayın özelliklerine göre zenginleşenin iyi niyetli olamayacağı açıkça belli ise ispat gerçekleşmiş sayılır. ( Kötü niyet kabul edilir.)

Yine kendisinden beklenen dikkat ve özeni gösterseydi zenginleşmenin geçersiz bir sebebe dayandığını  sezebilecek kişi de gene kötü niyetli kabul edilir.

İyi niyetin varlığının önemi, iade sırasında iyi niyetli olan kişinin elinde kalanı vermekle yükümlü olması ancak iyi niyetin yokluğu halinde ise hepsini iade ile sorumlu olmasıdır. Kazandırmaların geri istenme zamanından önce elinden gittiğini ispat külfeti sebepsiz zenginlesen üzerindedir. Elinde kalan iade etmesi gerekmektedir. Sebepsiz zenginleşen elinde olan edindiği taşınmazı bağışlamış/ tüketmişse, tüketirken masraf yapmaktan kurtulmuşsa o miktarda iade borcun kapsamında olur. İyi niyetli zenginlesen iade talebi içinde söz konusu şey elinden çıkmışsa o halde kalan vermekle yükümlü olur.

Kötü niyetli zenginleşen ise elinden çıkmış olsa dahi tamamını vermekle yükümlü olur. Para karşılığı  ne ise onu vermesi gerekir. İyi niyetli zenginleşen yaptığı, zorunlu ve yararlı giderleri geri verme isteminde bulunandan isteyebilir. Mesela, kişi farkında olmadan zenginleştiği para ile araba almış ise ve aldığı arabayı boyatmış ise o halde araba için yapılan sözleşme paranın iadesiyle birlikte son bulacağı için arabası için yaptığı boya masrafını isteyebilir. Ancak masrafı yaptığı sırada da iyi niyetini koruması gerekmektedir. Arabayı aldıktan sonra sebepsiz zenginleştiğini öğrenen kimsenin daha sonra arabaya yaptığı masrafları geri verme isteminde bulunana karşı ileri süremeyecektir.

Gene iyi niyetle zenginlesen takas beyanında da bulunabilir. Zorunlu ve yararlı giderlerin zenginleşme tutarından düşülmesini isteyebilir. Sebepsiz zenginleşmede iki taraf var.

ZENGİNLEŞEN(Davalı)                    FAKİRLEŞEN(Davacı)

İade yükümlüsü                                                                                İade alacaklısı

  Masraf karşılayan (Borçlusu)                                                       Masraf talep eden      

İyi niyetli/kötü niyetli

Sebepsiz zenginleşen kötü niyetli ise başta elide olanı tamamen elden çıkarmış olsa da tamamını iade ile yükümlü olur. TBK md 80, Sebepsiz zenginleşen iyi niyetli degilse zorunlu giderlerin ve. yararlı giderleri sadece geri verme zamanında mevcut olan deger artışının ödenmesini isteyebilir.

Sebepsiz zenginleşen araba almış. 100,000 TI de masraf yapmış olsun, sebepsiz zenginleşen zenginleştiği sırada kötü niyetli . Aradan 3 yıl geçmiş ve fakirleşen zenginleşme miktarını kötü niyetli zenginleşenden 5 yıl geçtiği için arabaya yaptığı bakım zamanla eskiyeceği için 5 yıl sonra masraf 20.000 ediyor ise, o halde kötü niyetli olduğu için masrafın 100.000 TI olarak degil 20.000 TI sini almak ile yetinecektir.

Ayrıca zorunlu giderler dışındaki lüks giderler talep edilemez. Asıl parçaya zarar vermeden sökülüp çıkartılabilen parçalar geri vermeden önce sökülüp alınabilir. Sebesiz zenginleşmede karşılıklı iddialar ileri sürme ve ispat sırası Davacı , davalının sebepsiz zenginleştiğini ispat etmesi yeterlidir.

İyi niyetli sayılan zenginleşen davalının, TBK md 79 madde yarınca zenginleşilen şey kendisinden iade edildiğinde zenginleşmenin tamamen ortadan kalktığını ispat ederse o miktarda iade borcundan kurtulur. Elinde olanı vermek zorundadır.

Davacının davalının kötü niyetli olduğunu ispat etmesi gerekmektedir Bu halde davalı kötü niyetli ise, iktisap ettigi seyin kendisine bir yarar sağlamaksızın ve hiçbir kusuru olmaksızın kaza ile üçüncü kişinin davranış sonucu kismen/tamamen telef oldugunu ispat etmekten başka bir şey yapamaz.

Sebepsiz zenginleşmedeki zamanaşımı TBK md 82 de düzenlenmiştir.

Süresiz Defi: Zenginleşenin bir alacak hakkı kazanması suretiyle gerçekleşmişse diğer taraf, istem hakki zamanaşımına uğramış bile olsa her zaman bu ifadan kaçınabilir. (TBK 82/2)

Satım sözleşmesi yapıldığı varsayımında geçerli olduğu düşünülerek borçlu “Benim böyle bir borcum vardır.” Diyor. Soyut borç ikrarının yazılı olmasina geek yoktur. Soyut borcun tanımlanabilmesi için karşı tarafın zımni de olsa kabul etmesi gerekir. Zenginlesen bir alacak hakkı

kazanmışsa soyut borç tatışmalıdır. Sebebe bağlı degildir.

Taahhüt Sözleşmesi Islemi : Temeldeki ilişki geçersizse illilik sebebi geçersiz olur.

Tasarruf Islemi: Taşınmazlar da illidir, taşınırlar da ise tartışmalıdır.

Mülkiyet şayet karşı tarafa geçmez ise sebepsiz zenginleşme de olmaz. Diyelim ki A ile B satım sözleşmesi yapmış olsunlar. Satım sözleşmesi irade sakatlığı sebebiyle geçersiz olduğu an B borcunu geçersiz sanmaktadır. A ya 100 TL lik iktisabı ifa amacıyla soyut borç tanımında bulunmuş olsun. A in 100 TL lik iktisabı sebepsiz zenginleşme doğurdu. B temel ilişkinin geçersiz oldugunu bildigi an 2 yıl içinde herhalde 10 yıl içinde alacak hakkının kaldırılmasını isteyebilir.

Sebepsiz zenginleşme de yetkili mahkeme : Genel yetkili mahkeme olan

davalının yerleşim yeri (ikametgahı) mahkemesinde açılması gerekir.

Görevli Mahkeme: Dava konusu geyin degeri ne olursa olsun Asliye Hukuk Mahkemesidir.

İspat kural olarak davacının üstündedir.

Süre Alacaklı oldugunu öğrenen hak sahibinin, alacaklı oldugunu öğrendiği tarihten itibaren 2 yıl içinde, azami süre ise zenginleşmenin başladığı tarihten itibaren 10 yıldır..

• Web sitesi içerisindeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Avukat Sevin Özşeker Karabudak’a ve Av. Derin Özşeker ‘e  aittir. Bu web sitesindeki makale ve içeriklerin izinsiz olarak başka sev sitelerinde paylaşılması ve kullanılması halinde  hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Yazılar bilgi vermek amacı ile paylaşılmakta olup konu ile ilgili  avukattan ofisinden danışmanlık alınması gerekmektedir. Her konu kendi içerisinde farklıdır. Ayrıntılı bilgi için 0530 434 48 48 – 0536 930 52 60