İŞÇİNİN FAZLA ÇALIŞMASI NEDİR? NASIL HESAPLANIR? (İŞ K. m41)

İşçinin alacak haklarından (Kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, fazla mesai, ulusal ve hafta tatilinde çalışma vb.) biride fazla çalışma ücretidir .Fazla Çalışma İş Kanunu’nun 41. maddesinde ” Fazla çalışma, Kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırk beş saati aşan çalışmalardır” şeklinde tanımlanmıştır.  Ancak unutulmamalıdır ki; günlük azami çalışma süresi 11 saat olduğundan haftalık 45 saat dolmasa bile günlük 11 saati aşan çalışmalar da fazla çalışma olarak kabul edilir. Yine gece çalışmaları ile ağır ve tehlikeli işlerde 7,5 saatlik çalışma sınırını aşan çalışmalar Yargıtay uygulaması gereği fazla çalışma olarak değerlendirilmektedir

Fazla çalışma İş Kanunu’nun 41. maddesinde ”Ülkenin genel yaraları, işin niteliği veya üretimin artması gibi  nedenlerle fazla çalışma yapılabileceğini düzenlemiştir. Bu nedenle işçinin fazla çalıştırılması için; fazla çalışmayı gerektirecek bir neden olması ve işçinin yazılı olarak izni olması gerekmektedir. İşçinin fazla çalışmaya rızası başta işe girerken düzenlenen iş sözleşmesinde kararlaştırılabileceği gibi  sonradan da alınabilir. . İşçinin fazla çalışmaya muvafakat etmesine rağmen fazla çalışmaya katılmaması durumunda işveren işçinin sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. Ancak unutulmamalıdır ki bir kere alınan rıza işçinin fazla çalışmayı sürekli kabul ettiği anlamına da gelmemektedir.

GENEL SEBEPLER DIŞINDA ZORUNLU SEBEPLERLE FAZLA ÇALIŞMA VE OLAĞANÜSTÜ SEBEPLERLE FAZLA ÇALIŞMA

Zorunlu nedenlerle fazla çalışma İş Kanunu’nun 42. maddesinin birinci fıkrasında ”Gerek bir arıza sırasında, gerek bir arızanın mümkün görülmesi halinde yahut makineler veya araç ve gereç için hemen yapılması gerekli acele işlerde, yahut zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkmasında, işyerinin normal çalışmasını sağlayacak dereceyi aşmamak koşulu ile işçilerin hepsi veya bir kısmına fazla çalışma yaptırılabilir. Bu durumda fazla çalışma yapanişçilere uygun bir dinlenme süresi verilmesi zorunludur.’‘ şeklinde düzenlenmiştir. Burada genel sebeplerle fazla çalışmadan farklı olarak işçinin muvafakati aranmaz ve herhangi bir süre sınırı öngörülmemiştir. Burada işçinin muvafakati aranmamakla birlikte işçinin sağlık durumu fazla çalışmaya müsait değil ise fazla çalışmaya zorlanamaz.

Olağanüstü sebeplerle fazla çalışma ise İş Kanunu’nun 43. maddesinin birinci  fıkrasında  ”Seferberlik sırasında ve bu süreyi aşmamak şartıyla yurt savunmasının gereklerini karşılayan işyerlerinde fazla çalışmaya lüzum görülürse işlerin çeşidine ve ihtiyacın derecesine göre Cumhurbaşkanı günlük çalışma süresini, işçinin en çok çalışma gücüne çıkarabilir.” şeklinde düzenlenmiştir.

FAZLA ÇALIŞMA-  FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA KAVRAMI ARASINDAKİ FARK

Fazla çalışma yukarıda da bahsettiğimiz üzere haftalık 45 saati aşan çalışmadır. Fazla sürelerle çalışma ise  ‘İş Kanunu’nun 41. maddesinin üçüncü fıkrasında ‘haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırk beş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırk beş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır.” şeklinde düzenlenmiştir. Fazla süreli çalışma haftalık 45 saati aşmadığından fazla çalışma olarak kabul edilmez ve fazla çalışmadan farklı olarak fazla süreli çalışan işçiye verilecek ücret saat başına düşen miktarın %25 yükseltilmesiyle ödenir.

FAZLA ÇALIŞMA VE FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA ÜCRETİ NASIL HESAPLANIR?

İş Kanunu’nun 41. maddesinin 2.fıkrasında fazla çalışma ücreti şu şekilde düzenlenmiştir; ”Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir” . Fazla süreli çalışmada ödenecek ücret ise , her birsaat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının
yüzde yirmibeş yükseltilmesiyle ödenir(İŞ K. m41/3)

Fazla çalışma ücreti ve serbest zamana ilişkin hükümler nisbi emredici nitelikte olduğundan sözleşmelerle artırılabilmesi mümkündür ancak işçi aleyhine azaltılamaz.

FAZLA ÇALIŞMANIN TESPİTİ VE İSPATI

Fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi bu iddiasını ispatlamakla mükelleftir.İşçi bu iddiasını her türlü delille ispatlayabilir. Tanık delili ile de ispatlayabilir.  Nitekim Yargıtay 22. HD., E. 2016/30787 K. 2020/3562 T. 26.2.2020 sayılı kararı da şu şekildedir;”...Fazla çalışmanın ispatı konusunda işyeri kayıtları, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları delil niteliğindedir. Ancak, fazla çalışmanın yazılı belgelerle ispatlanamaması durumunda tarafların, şahit beyanları ile sonuca gidilmesi gerekir. Bunun dışında herkesçe bilinen genel bazı vakıalar da bu noktada göz önüne alınabilir…”

Unutulmamalıdır ki ; İşçinin ücret bordrosunda fazla çalışmaya ilişkin ücret hanesi boşsa, ihtirazi kayıt konulmasa da fazla çalışma ücreti almadığını her türlü delille ispatlayabilir. Ancak bordroda belirtilen fazla çalışma ücretini alan işçi herhangi bir ihtirazi kayıtta bulunmamışsa daha sonra ücretin az ve yanlış olduğu hususunu ancak yazılı delille ispatlayabilir.

• Web sitesi içerisindeki tüm makale ve içeriklerin telif hakkı Avukat Sevin Özşeker Karabudak’a ve Av. Derin Özşeker ‘e  aittir. Bu web sitesindeki makale ve içeriklerin izinsiz olarak başka sev sitelerinde paylaşılması ve kullanılması halinde  hukuki ve cezai işlem yapılacaktır. Yazılar bilgi vermek amacı ile paylaşılmakta olup konu ile ilgili  avukattan ofisinden danışmanlık alınması gerekmektedir. Her konu kendi içerisinde farklıdır. Ayrıntılı bilgi için 0530 434 48 48 – 0536 930 52 60